• Herman Tjeenk Willink moet de vastgelopen formatie vlottrekken.
  • De PvdA’er heeft veel ervaring als informateur en bekleedde die functie ook bij de vorming van de kabinetten Paars I, Rutte I en Rutte III.
  • Tjeenk Willink moet gaan uitzoeken welke partijen samen een kabinet willen gaan vormen en wie er nog met VVD-leider Rutte wil regeren.

De Tweede Kamer wil Herman Tjeenk Willink dinsdag aanwijzen als informateur om de vastgelopen kabinetsformatie vlot te trekken. De PvdA’er moet gaan uitzoeken welke partijen samen een kabinet willen gaan vormen.

Dat werd duidelijk na overleg van de zeventien partijleiders met Kamervoorzitter Khadija Arib. Tjeenk Willink krijgt drie weken de tijd om tot een advies te komen over de formatie. 

Na de verkiezingen zijn door de Kamer verkenners aangesteld, maar dat liep op een fiasco uit.

Vorige week donderdag besloot de Kamer na een urenlang debat dat het vertrouwen hersteld moet worden en dat dat het beste kan gebeuren door een “een gezaghebbende, onafhankelijke informateur met een grotere afstand tot de actuele politiek en de partijen”.

De inmiddels 79-jarige Tjeenk Willink, van huis uit een PvdA'er, staat op voldoende afstand van de huidige politiek. De minister van Staat, oud-voorzitter van de Eerste Kamer en voormalig vicepresident van de Raad van State heeft veel ervaring als informateur. Tjeenk Willink bekleedde die functie bij de vorming van de kabinetten Paars I, Rutte I en Rutte III.

De geboren Amsterdammer studeerde rechten in Leiden en Parijs en is al sinds de jaren tachtig actief in het Haagse wereldje. Eerst als topambtenaar, later als lid en als voorzitter van de Eerste Kamer en van 1997 tot 2012 als vicevoorzitter van de Raad van State, ofwel 'onderkoning' van Nederland. Het staatshoofd is voorzitter van de Raad van State, de hoogste algemene bestuursrechter van Nederland en adviesorgaan van de regering voor wetgeving.

Hoewel de nieuwe informateur lid is van de PvdA, is bij hem van een uitgesproken sociaaldemocratisch profiel geen sprake. Tjeenk Willink is iemand die goed boven de partijen kan staan. Een éminence grise, iemand met gezag, een jurist naar wie geluisterd wordt. Iemand ook die met een droge grap in een pijnlijke situatie voor relativering kan zorgen.

Die eigenschappen, en het feit dat hij al sinds 2012 niet meer actief is in de politiek, zullen hem van pas komen in zijn nieuwe functie waarin hij nogal wat politieke knopen zal moeten ontwarren.

Volgens SP-leider Marijnissen heeft Tjeenk Willink een "goede staat van dienst, zeker als het gaat om de rechtsstaat". Het herstellen van vertrouwen in de overheid en die rechtstaat is volgens haar de belangrijkste taak van het nieuwe kabinet.

Thierry Baudet (FVD) vindt de keuze voor Tjeenk Willink "een brevet van onvermogen". Hij vindt dat de Kamer zichzelf hiermee " niet serieus" neemt. Hij pleit voor een zakenkabinet en anders een centrumrechts kabinet.

PVV-leider Geert Wilders is ook geen voorstander van Tjeenk Willink als informateur, maar hij legt zich erbij neer, omdat andere partijen hun steun voor hem wel hebben uitgesproken.

Precaire politieke situatie: kan Rutte nog premier worden?

De politieke situatie is bijzonder precair na het debat van afgelopen donderdag. Zaterdag gaf de ChristenUnie bij monde van partijleider Gert-Jan Segers aan niet in een kabinet te stappen dat door Mark Rutte wordt geleid.

De ChristenUnie stemde net als D66 en CDA vóór de motie van afkeuring, maar niet voor de motie van wantrouwen tegen Rutte. Toch wil Segers nu niet meer verder met Rutte.

Hiermee blijft ogenschijnlijk alleen nog een minderheidscombinatie van VVD, D66 en CDA over om een kabinet te vormen met Rutte als premier. De overige partijen hebben immers voor de motie van wantrouwen gestemd, waarmee ze te kennen hebben gegeven dat ze van Rutte af willen.

Voor D66 en het CDA is het politiek riskant om alsnog met Rutte door te gaan, nu beide partijen ook zware kritiek hebben geleverd op de VVD-voorman via de motie van afkeuring.

In theorie kan ook een andere partij dan de grootste partij de premier leveren. Dit brengt Sigrid Kaag van D66 in beeld, maar de vraag is of de VVD dan wil meedoen aan een kabinet, aangezien de partij in dat geval zonder Rutte als boegbeeld regeringsverantwoordelijkheid moet dragen.

Aan de andere kant: als de partijen er niet uitkomen en er nieuwe verkiezingen zouden komen, dreigt volgens de peilingen fors verlies voor de VVD. Bij het CDA zou dan enorme druk ontstaan om Pieter Omtzigt als lijsttrekker naar voren te schuiven in plaats van Wopke Hoekstra.

Lees meer over de Nederlandse politiek: